Toon; Wat is de impact van een dodelijk arbeidsongeval?

Hartslag, gereanimeerd, ziekenhuis. Dat zijn de woorden die Karien onthoudt van het telefoontje dat zij op 13 augustus 2014 kreeg. Haar man Toon was aan het werk bij Xycarb in Helmond, waar hij samen met zijn collega Tonnie niet-reguliere werkzaamheden uitvoerde aan een reactor – een stalen vat van ongeveer drie meter diep. Daar ging het mis. In de reactor bleek namelijk Argongas aanwezig te zijn. Een geurloos, smaakloos, transparant en zuurstof verdrijvend gas. Het is zwaarder dan lucht en daardoor hing het als een wolk in de reactor. Toen de heren voor het uitvoeren van de werkzaamheden in de reactor afdaalden, raakten zij dan ook allebei direct bewusteloos. “Toon heeft in het ziekenhuis nog 26 uur voor zijn leven gevochten. Daarna is de behandeling met mijn toestemming stopgezet.”

'Ik wilde dat het lijden zou stoppen' 
Na onderzoek volgde een rechtszaak. Op zo’n rechtszaak kan je je als nabestaanden niet voorbereiden. Het is het bedrijf versus het OM. Je zit letterlijk op de tribune,” schetst Karien. Zo’n zaak sleept zich jaren voort. Je moet wachten. “Ik wilde dat het lijden zou stoppen, maar hoe?” Na een avond filosoferen aan de keukentafel kwamen ze op het idee: Het bedrijf waar Toon om het leven kwam moest laten zien dat ze veilig wilde werken in de toekomst. Karien en Patrick lieten zich bijstaan door deskundigen. Met de volgende definitie wist men het bedrijf mede te overtuigen om medewerking te verlenen aan het initiatief: ‘Je leent mensen van hun families. Je belooft ze veilig te laten werken en na het werk ongedeerd terug te laten keren naar hun families.’

Investeer in veiligheid
Drie weken zonderde Karien zich af voor het voorbereiden van haar spreekrecht in de zaak bij het hoger beroep. Ze vroeg het OM de rechtszaak los te laten, omdat ze vond dat het bedrijf al genoeg gestraft was. Het bedrijf was veroordeeld voor dood door schuld en hoorde in de eerste rechtszaak een boete tegen zich eisen van 180 duizend euro. Hier bleef uiteindelijk 75 duizend euro in het vonnis van over. Een hoger beroep brengt niets. Het bedrijf moest laten zien dat het anders kon. “Het verschil was circa een ton. Ik wilde dat ze vijf jaar lang elk jaar twintigduizend euro investeerden in veiligheid door middel van een veiligheidsverbeterplan, waarbij ze één dag in het jaar het hele bedrijf zouden platleggen om op veiligheid te focussen. Daarnaast wilde ik dat ze sorry zouden zeggen. Dat hebben ze gedaan.” Inmiddels werkt Karien al vijf jaar met het bedrijf samen en hebben ze al meer dan een miljoen uitgegeven aan veiligheid. Aan de opbrengstenkant is een hoger cijfer zichtbaar, mede dankzij de keuze voor veilig werken. “Ze hebben zelfs twee veiligheidskundigen in dienst,” benadrukt Karien trots.

Waarom jij Toon?
Karien en Patrick stelden vooral kritische vragen als bijdrage aan het concrete veiligheidsverbeterplan. Hun eigen vraag: ‘Waarom jij Toon?’ draaiden ze om naar een vraag voor het personeel. ‘Waarom toon jij?’ Ze maakten van Toon’s naam een werkwoord. “Durf je ware gezicht te tonen en geef aan wanneer iets niet veilig is. Neem elkaar serieus als iemand over veiligheid begint,” spreekt Patrick. Bij Xycarb pakte dit veiligheidsverbeterplan goed uit. “Xycarb is een fijn en veilig bedrijf om te werken. De resultaten zijn positief. Dit leidde tot het verzoek om ons verhaal op papier te zetten. Dit verhaal nam een vlucht."

Boodschap voor de koning
Met hun boek in zijn hand, diende Pieter Heerma in de Tweede Kamer een motie in om het veiligheidsverbeterplan in de wet te krijgen. De motie: een veiligheidsverbeterplan naast of in plaats van een boete als straf werd aangenomen met 130 stemmen voor en 20 tegen. Hierop volgden enkele pilots. “Wij dachten dat slechts vijf bedrijven mee zouden werken, maar dit bleken er zestig. Zij kregen de keuze: een boete betalen of een veiligheidsverbeterplan opstellen. Zij kozen het tweede,” glundert Karien. Trots meldt ze dat sinds 2020 het veiligheidsverbeterplan kan worden opgelegd als boete bij kleinere ongevallen. Bij dodelijke arbeidsongevallen is dat nog niet vanzelfsprekend. Patrick: “Wij willen nabestaanden helpen door het veiligheidsverbeterplan in de wet te krijgen. Wij gaan alles kant-en-klaar voorleggen. Dit moét gebeuren.” Patrick en Karien spreken tijdens een koninklijk werkbezoek aan Xycarb zelfs drie kwartier lang met Koning Willem-Alexander over het veiligheidsverbeterplan. Na afloop overhandigen ze hem het boek, met de woorden van Patrick: ‘Wilt u mij bellen als u de handtekening zet onder de wet?’

Schokkende cijfers
De cijfers in Nederland veranderen niet. “Uit cijfers blijkt dat jaarlijks in Nederland duizenden mensen eerder overlijden door beroepsziekten. Gemiddeld gebeuren er 50 tot 70 dodelijke arbeidsongevallen per jaar. Dat betekent dat er iedere week wel iemand overlijdt op het werk. Nog steeds.” Toch zeggen cijfers volgens Patrick niet alles: “Als de arbeidsinspectie het niet vaststelt als arbeidsongeval, dan komt het niet in de statistieken. Verkeersongevallen tijdens woon-werkverkeer is zo’n voorbeeld en ook het bewust niet melden van meldingsplichtige ongevallen op de werkvloer. Zo houden ‘we’ de cijfers laag. Maar we mogen onze ogen niet meer sluiten. We moeten onze arbo-bril opzetten, anders blijven dit soort ongelukken gebeuren.

'Tot vanavond schat'
Hoewel de dood van Toon dus ook leidde tot iets positiefs, wordt hij natuurlijk nog elke dag gemist. Karien sluit het verhaal geëmotioneerd af: “Zijn laatste woorden waren: tot vanavond schat. Ik hoop dat jullie deze woorden vanmorgen ook tegen jullie geliefden hebben uitgesproken. Maar ook dat jullie allebei na een dag veilig werken, weer veilig thuis mogen komen.”